بانکنوت و سکه

قبل از پیدایش مسکوکات و بانکنوت ها همه معاملات و داد و ستد ها به وسیلة جنس صورت می گرفت که مبادلۀ جنس به جنس  یا بارتر نامیده می شد. از آنجائیکه مبادلة بارتر با دشواری های فراوان همراه بود و تأمین کننده نیاز مندی های عامه مردم با در نظر داشت تنوع محصولات، پیشرفت ها و دستاورد های تازه نبود؛ فلزات گرانبها مثل مس، نقره و طلا به عنوان وسیلة مبادله به داد و ستد راه پیدا کرد و روند مبادله را آسانتر و مؤثرتر ساخت. این روند با ضرب مسکوکات گوناگون و چاپ و نشر بانکنوت ها ادامه یافته و اینک با محصولات پیشرفتة مالی همراه است که سیر مبادله را پیش از هر زمان دیگر سریع ساخته است.

در افغانستان، معاملات و داد و ستد ها به وسیله مبادلة بارتر آغاز شده و در دوره های گوناگون، مسکوکات مختلف در داد و ستد مورد استفاده قرار گرفته است. شماری ازاین سکه ها در بیرون از مرز های افغانستان و شماری نیز در داخل کشور ضرب شده است. سکه هایی از دوره های هخامنشی ها، یونان و باختری، ساکها، کوشانی ها، کیداریها، ساسانی ها،ظهور اسلام، غزنوی ها،  سلجوقی ها، غوری ها، احمد شاه ابدالی، امیر عبدالرحمن خان، امیر حبیب الله خان، غازی امان الله خان، حبیب الله خان کلکانی، محمد نادر خان، محمد ظاهر شاه، محمد داوود خان، حزب دموکراتیک خلق، دولت اسلامی افغانستان، جمهوری اسلامی افغانستان و... از جمله سکه های هستند که در دوره های مختلف از آن برای داد و ستد استفاده شده است.

بانکنوت برای نخستین بار در دوره پادشاهی اعلیحضرت امان الله خان در کنار مسکوکات، در داد و ستد و معاملات مردم راه پیدا کرد. در سال 1298 هجری شمسی نخستین بانکنوت افغانستان بنام روپیه کابلی نشر شد که بعداً بنام افغانی مسمی گردید. در میان سالهای 1298-1299 بانکنوت های یک افغانی، پنج افغانی، پنجاه افغانی و صد افغانی نشر شده. از آنجائیکه در بانکنوت های دوره امانی، ارزش بانکنوت ها به چهار زبان پشتو،دری،اردو و ترکی تحریر شده بود، محققین باور دارند که این بانکنوتها بیرون از مرز های افغانستان نیز قابل گردش بوده و در داد و ستد مورد استفاده قرار می گرفته است.

در دورۀ حبیب الله کلکانی، بانکنوتهای تازه چاپ نشد، ولی تعدادی از بانکنوتهای دوره شاه امان الله با مهر حبیب الله کلکانی در جریان مبادله قرار گرفت.  در دورۀ پادشاهی نادر خان گردش بانکنوت ها متوقف شد و مسکوکات طلاو نقره و سایر فلزات گرانبها مثل گذشته در داد و ستد معمول شد. در دورۀ توقف نشر بانکنوت ها،  ماشین های جدید گراف و چاپ  بانکنوت ها وارد گردید، ولی تا زمان پادشاهی محمد ظاهر خان بانکنوت های افغانی نشرنشد.

در سال 1312 محمد ظاهر خان به پادشاهی رسید ودر سال 1315 اصولنامه ای جهت چاپ و نشر بانکنوتها در دو فصل و 21 ماده نشر کرد که بر اساس آن بانکنوتها یکبار دیگر در کنار مسکوکات در داد و ستد مردم راه یافت.

در دوره جمهوری داوود خان (1352-1357) دیزاین بانکنوت ها تغییر خورد و به جای عکس محمد ظاهر شاه،  عکس محمد داوود خان و به جای نشان شاهی نشان جمهوری در آن درج گردید. در این دوره دیزاین همه بانکنوت ها واحد ولی رنگ های گوناگون چاپ و نشر می شدند. بانکنوت های 10، 20، 50، 100، 500، و 1000 افغانی در این دوره در گردش قرار داشتند.

با روی کار آمدن جمهوری دموکراتیک افغانستان در مرحله زمامداری نور محمد تره کی و حفیظ الله  امین نشان " خلق" در بانکنوت ها درج گردید اما برای اولین بار در سال 1358 در زمامداری جناح پرچم حزب دموکراتیک خلق افغانستان،  نشان د افغانستان بانک در بانکنوت های منتشره درج شد.

با تأسیس دولت اسلامی افغانستان ارزش افغانی بطور بی سابقۀ کاهش یافت و این امر منجر به چاپ بیش از حد پول و تراکم و چند گانگی بانکنوت ها گردید. کاهش ارزش افغانی باعث چاپ و نشر بانکنوت های5000 و 10000 افغانی شد و استفاده از مسکوکات در داد و ستد عامه عملاً از میان رفت.

 در دوره امارت اسلامی طالبان،  بانکنوت تازه چاپ نشد و بانکنوت ها و مسکوکات دو دورگذشته در معاملات و داد و ستد ها قابل پذیرش و در دوران قرار داشت.

در سال 1381 هجری شمسی با روی کار آمدن ادارۀ مؤقت تحت رهبری محترم حامد کرزی، ریفورم پولی روی دست گرفته شد و د افغانستان بانک با حذف سه صفر؛  بانکنوت های 1، 2، 5، 10، 50، 100، 500 و 1000 افغانی چاپ و نشر کرد که  بحیث پول واحد و مروج کشور مورد استفاده قرار داد. در همین حال در کنار بانکنوت ها، یک بار دیگر مسکوکات 1، 2، و 5 افغانیگی در داد و ستد و معاملات تجاری و اقتصادی مردم راه پیدا کرد.

بیشتر